“Het onderwijs verkeert echter in zwaar weer, zo constateren wij als Inspectie van het Onderwijs – en velen met ons – al jaren. Steeds meer leerlingen en studenten beheersen de basisvaardigheden taal, rekenen en burgerschap niet goed. En een schrijnend tekort aan leraren en schoolleiders maakt dat lessen uitvallen, vooral voor de kwetsbare groepen leerlingen, en dat de onderwijskwaliteit en passend onderwijs verder onder druk staat. Al jaren klinkt zodoende de ene oproep na de andere om samen de schouders eronder zetten en het tij te keren. Hoewel die boodschap nog steeds geldt, is de tijd van vrijblijvendheid ruimschoots verstreken. Verbeteringen in het onderwijs zouden hoog op de agenda moeten staan in het parlement en in de maatschappij. Omdat we ieder kind, iedere leerling en iedere student goed onderwijs gunnen, ongeacht waar je wieg of school staat.”
– Inspectie van het Onderwijs, 2024
We willen allemaal onderwijs van hoge kwaliteit voor onze leerlingen, kinderen en jongeren – de toekomst van onze samenleving. Maar wanneer spreken we eigenlijk van goed onderwijs? Hoe komt het dat de ene school ‘betere’ kwaliteit levert dan de andere? Wie bepaalt die norm en op basis waarvan? Goed onderwijs is immers niet vanzelfsprekend – het vraagt om visie, beleid en continue ontwikkeling. Hoe wordt de kwaliteit bijvoorbeeld gemeten en gewaarborgd en welke uitdagingen en verantwoordelijkheden brengt dit met zich mee? Verschillende actoren en professionals buigen zich over de zogenoemde kwaliteitszorg van het onderwijs. Wat het betekent, hoe het wordt beoordeeld en welke factoren een rol spelen bij het waarborgen en verbeteren ervan gaan we in deze blog op in.
Wat is goed onderwijs?
Goed onderwijs wordt vaak bepaald door een combinatie van objectieve kwaliteitsnormen en subjectieve ervaringen. Overheden, inspecties en onderwijsinstellingen hanteren kaders en meetinstrumenten om de kwaliteit te beoordelen, zoals toetsresultaten, doorstroomcijfers en leerlingtevredenheid. Echter behelst kwaliteit meer dan cijfers alleen: ook het schoolklimaat, de pedagogische visie en de professionele ontwikkeling van onderwijsteamleiders, managers en leraren spelen een cruciale rol. Het waarborgen van kwaliteit vraagt daarom om continue evaluatie en bijsturing, waarbij zowel leraren, team- en schoolleiders, ouders als beleidsmakers een verantwoordelijkheid dragen.
Hoe ziet kwaliteitszorg er in het onderwijs uit en wat kan beter?
Kwaliteitszorg is een systematisch plan waarin verschillende taken en activiteiten worden uitgevoerd met het doel om de kwaliteit van onderwijsprocessen en resultaten te meten, te verbeteren en te borgen. Het doel is niet alleen om het onderwijs continu te optimaliseren, maar ook om te voldoen aan de verwachtingen van de bestaande wettelijke en normatieve eisen die landelijk zijn vastgelegd. Je hebt dus beleid, controle, borging en verbetering. Binnen onderwijsinstellingen wordt kwaliteitszorg op verschillende niveaus toegepast. Op beleidsniveau worden strategieën en doelstellingen voortdurend (her)overwogen. Dit gebeurt op basis van analyses van onderwijsprocessen, waarbij eventuele ‘afwijkingen’ tijdig worden gesignaleerd. Om de kwaliteit te waarborgen, wordt nagedacht over manieren om fouten en afwijkingen te voorkomen, bijvoorbeeld door standaardisatie van processen. Daarnaast speelt de professionele ontwikkeling van de schoolleiding een rol in kwaliteitszorg, maar de uiteindelijke kwaliteit wordt in principe door alle betrokkenen bepaald. Daarom wordt bijvoorbeeld aandacht besteed aan de perspectieven van leraren, ouders, leerlingen via tevredenheidsonderzoeken. Ook is het streven om toetsresultaten en andere prestatiegegevens te analyseren en om (lange termijn) verbeterplannen op te stellen. De praktijk blijkt echter soms wat weerbarstiger te zijn. Hoewel scholen kwaliteitsinstrumenten inzetten, gebeurt dit vaak binnen de kaders van externe controle, bijvoorbeeld door de Inspectie van het Onderwijs. Dit is vaak een gevolg van bijvoorbeeld hoge werkdruk, personeelskrapte en prestatiedruk. Hierdoor verschuift de focus echter wel van structurele verbetering naar verantwoording, terwijl kwaliteitszorg idealiter juist een middel zou moeten zijn voor voortdurende bijsturing en daadwerkelijke groei.
Is de PDCA-cyclus nog wel dé methode?
De meeste onderwijsinstellingen gebruiken de PDCA-cyclus, een veelgebruikte methode voor continue verbetering. Hoewel deze aanpak nuttig is, kent het ook beperkingen. Zo ligt met deze methode de focus vooral op processen en systemen, terwijl menselijke en culturele factoren juist cruciaal zijn voor succes. Bovendien is de PDCA-cyclus vrij simplistisch en lineair, waardoor het minder geschikt is voor complexe processen met veel variabelen. Daarnaast werkt het model relatief traag, wat problematisch kan zijn in dynamische omgevingen zoals het onderwijs. Een effectievere aanpak ligt in de combinatie van verschillende methoden en instrumenten die doelgericht en efficiënt kunnen worden ingezet.
Zes tips voor effectieve kwaliteitszorg
- Ontwikkel een heldere visie en strategie die vanuit een persoonlijk gedreven onderwijsmissie voortkomt en draag deze actief uit;
- Zorg voor betrouwbare, effectieve en efficiënte meetinstrumenten die eenvoudig en structureel in te zetten zijn;
- Stimuleer gedeelde verantwoordelijkheid onder alle betrokken professionals om een breed draagvlak te creëren voor onderwijskwaliteit;
- Onderzoek structureel en tijdig met als primaire doel het continu verbeteren van de onderwijskwaliteit, waarbij verantwoording aan externen een logisch gevolg is, maar niet de enige drijfveer;
- Maak van ‘onderwijskwaliteit’ een vast agendapunt in vergaderingen en bijeenkomsten: ontwikkel daarin samen een gedeelde definitie van onderwijskwaliteit en stel concrete doelstellingen op;
- Combineer de PDCA-cyclus met andere kwaliteitsmethoden voor een breder en effectiever verbeterproces.
Wil je hier meer over weten, advies en/of begeleiding bij? Neem dan contact op via de contactknop rechtsboven of via de contactpagina!
